„Jezu, nigdy później nie miałem już takich przyjaciół jak wtedy, kiedy byłem dwunastolatkiem, a wy?” – 2. część wakacyjnych dumań Secrusa

Jakie powinno być lato w wakacyjnych książkach, aby zapadało w pamięć? Oczywiście upalne i suche, z „żarem lejącym się z nieba”, z rozgrzanym powietrzem, słońcem niedającym wytchnienia, lepkimi ciałami i bezchmurnym niebem. Mało tego, aby wzmóc przekaz, powinno to być najgorętsze lato, najbardziej suche i męczące od wielu lat, w całym dzieciństwie lub historii w ogóle. Przecież wszyscy wiemy, że właśnie wtedy życie dostarcza nam najlepszych opowieści. Żeby nie być gołosłownym, przytoczę kilka fragmentów:

Najważniejsza była pogoda. Słońce wściekle paliło miasto i zatokę, liście na drzewach pożółkły jak na początku jesieni, a ptaki wcale już prawie nie śpiewały, umęczone żarem lejącym się z nieba. – „Nie boję się”

Było to najbardziej suche i upalne lato od tysiąc dziewięćset siódmego roku – przynajmniej tak twierdziły gazety, a w ten piątek poprzedzający weekend Święta Pracy i początek nowego roku szkolnego, nawet nawłoć pospolita na polach i poboczach dróg wyglądała na wyschniętą i karłowatą. – „Ciało”

Teraz, pod koniec najbardziej suchego lata, jakie zachodnia część Maine widziała od czasów kryzysu, wciąż była szeroka. Z miejsca, gdzie staliśmy po stronie Castle Rock, rosnący na drugim brzegu las wyglądał jak inny świat. Sosny i świerki wydawały się niebieskawe w rozedrganym popołudniowym powietrzu. Szyny biegły pięćdziesiąt stóp nad wodą, podtrzymywane przez pajęczynę podpór i wsporników z nasmołowanego drewna. Woda była tak płytka, że patrząc w dół, można było dostrzec wierzch betonowych fundamentów wpuszczonych dziesięć stóp w głąb rzecznego koryta, na których opierał się wiadukt – „Ciało”

Bez względu na to, co mówi kalendarz, zawsze uważałem ostatni dzień szkoły za pierwszy dzień lata. Słońce powoli stawało się coraz gorętsze i dłużej wisiało na niebie, ziemia się zazieleniła, a niebo przejaśniło i teraz snuły się po nim tylko najlżejsze piórka obłoków. Upał skomlał o naszą uwagę jak pies, który wie, że nadchodzi jego wielki dzień; na boisku do baseballu przystrzyżono trawę i odnowiono wszystkie białe linie, a basen został odmalowany i napełniony wodą. – „Magiczne lata”

Do końca roku szkolnego pozostały dni liczone na palcach, czerwiec rozszalał się w upale i co dzień rano budziły nas przez otwarte okna głosy ptaków obwieszczające niepodzielne panowanie lata. – „Weiser Dawidek”

Lato zdawało się pęcznieć w rozgrzanym i drgającym powietrzu, kurz trzech miesięcy pokrywał szarą warstwą liście drzew i paproci, i żaden, najsłabszy nawet podmuch wiatru nie mącił lepkiej ciszy pomiędzy ziemią a bezchmurnym niebem, skąd cienką strugą dobiegało nas buczenie niewidocznego samolotu. – „Weiser Dawidek”

Nie zdawałem sobie sprawy, jak bardzo było gorąco, w wieku dziewięciu lat nie ma się wielkiego pojęcia o stopniach Celsjusza, ale wiedziałem, że to nie jest normalne. To przeklęte lato 1978 roku zapisało się w pamięci jako jedno z najgorętszych w całym stuleciu. Upał przenikał kamienie, kruszył ziemię, wypalał rośliny i zabijał zwierzęta, rozżarzał domy. Kiedy zrywałeś w ogrodzie pomidory, nie miały soku, a cukinie były drobne i twarde. Słońce odbierało ci oddech, siły, ochotę na zabawę, na cokolwiek. A nocą też można było wyzionąć ducha. – „Nie boję się”

Wszystkie te cytaty są piękne i ujmujące, ale czy nie łudząco podobne? Pisząc o lecie, autorzy bardzo często sięgają do mnogości zmysłów, jakimi możemy je odbierać. Ta synestezja mieści się właśnie w owej „lepkiej ciszy” Huellego albo „zupie rybnej” tegoż, stanowiącej swoisty zapach wakacji 1978 roku (gdzie indziej zapachem lata jest świeżo skoszona trawa). Słońce bywa personifikowane, bo przecież jest wściekłym katem odbierającym oddech i chęć do życia dorosłym. Z drugiej strony, daje radość i moc zabawy dzieciom. A rośliny? A charakterystyczne Kingowskie cykanie świerszczy, robaczki świętojańskie? To wszystko środki – typowe i uniwersalne – które czarują nasze myśli i kierują na tory (znowu te nieszczęsne!) rozumowania sprzed lat. Podczas szukania materiałów do tego tekstu trafiłem też na pewien wspaniały szczegół – wino z mniszka lekarskiego, pospolicie: mlecza lub dmuchawca. U nas to chyba rzadkość, ale Amerykanom, widać, kojarzy się ze smakiem lata. Sami zobaczcie, znów w Ciele:

W tym roku nikt nie zebrał obfitych plonów w ogródku i sterty słoików nadal stały na wystawach supermarketu Red & White, gromadząc kurz; nikt nie robił przetworów, może oprócz wina z mniszka.

I nie zwróciłbym na ten wątek uwagi, gdyby nie Ray Bradbury i jego Słoneczne wino, w oryginale: Dandelion wine, a więc właśnie wino z dmuchawców. Dobrze przyrządzone przybiera piękny, jaskrawopomarańczowy odcień (sami zobaczcie! http://klaudynahebda.pl/wino-mlecz-mniszek-lekarski/). Książka to obecnie w Polsce biały kruk, Bradbury’ego się nie wydaje, zatem jedyny egzemplarz pochodzi z lat 60. I jeśli w ogóle pojawi się na aukcji internetowej bądź w antykwariacie, przybiera astronomiczne ceny. Czytałem gdzieś, że Robert McCammon, pisząc Magiczne lata, wzorował się właśnie na Słonecznym winie. Chciałem wypożyczyć, ale nigdzie w pobliżu nie mogłem jej dostać. Książka widmo. Z pomocą przyszedł jednak znajomy, który studiuje obecnie w Warszawie – zdobył egzemplarz z uczelnianej biblioteki i gdy tylko przyjedzie do Częstochowy (jeszcze w sierpniu, już niebawem), dostanę swój wymarzony egzemplarz i z niesłabnącą ciekawością zanurzę się w lekturze. Mam przeczucie, że to będzie jedno z piękniejszych letnich dzieł, książek-wspomnień, poetyckich podróży do szczęśliwej krainy dzieciństwa. Mam dla Was dwa krótkie fragmenty: jeden w oryginale, drugi w przekładzie:

Hold summer in your hand, pour summer in a glass, a tiny glass of course, the smallest tingling sip for children; change the season in your veins by raising glass to lip and tilting summer In.

Przychodzi dzień, kiedy wszędzie naokoło słyszysz spadające z drzew jabłka. Najpierw spadnie jedno tu, jedno tam, potem trzy, potem cztery, a potem dziewięć i dwadzieścia, aż wreszcie zaczynają spadać jak deszcz, uderzają jak kopyta końskie o miękką ciemniejącą trawę i pozostajesz ostatnim jabłkiem na drzewie i czekasz, aż wiatr uwolni Cię powoli z twego podniebnego wiązadła i rzuci hen w dół! A nim uderzysz o trawę, zapomnisz, że kiedykolwiek istniało drzewo albo jabłka, albo lato czy trawa tam w dole.

Temat felietonu rozlazł mi się i przybrał oryginalny kształt – nie myślcie, że się tego nie spodziewałem. Ja w połączeniu z wakacyjno-książkowo-filmowym tematem po prostu musiałem wyrzeźbić coś takiego: chaotycznego, ale od serca. Trzeba powoli kończyć, a tyle cytatów jeszcze pozostało, tyle myśli nieopisanych i założeń, które miałem zrealizować w tym tekście. Ten akapit piszę w przerwie między rozdziałami Serc Atlantydów Stephena Kinga – kolejnej lektury wpisującej się w mój tegoroczny wakacyjny czytelniczy nurt. Już udało mi się wyłowić słowną perełkę, tym razem o najszczęśliwszych minutach dzieciństwa – uświadomieniu sobie pierwszego dnia wakacji:

Bobby popędził po schodach, wciąż nie mogąc się nadziwić, jakie ostre i wyraźne jest wszystko dookoła: blask słońca sączący się przez okno na klace schodowej, biedronka wędrująca wokół otworu butelki na mleko przed drzwiami mieszkania Proskych, a przede wszystkim cudowne brzęczenie w uszach, coś jakby radosny śpiew dnia – pierwszego dnia wakacji.

To z kolei przypomina mi jedno zdanie z Magicznych lat:

Wiedziałem tylko, że letnie dni są długie i leniwe, a kiedy słońce wreszcie ustępuje z nieba, śpiewają cykady i wirują w tańcu robaczki świętojańskie; nie trzeba robić lekcji i jest naprawdę cudownie!

 I nieco dłuższy fragment, który swego czasu mnie ujął:

Z korytarza dobiegł szmer i tupot nóg, potem śmiech i okrzyki czystej, pieniącej się radości. Jakaś nauczycielka zdecydowała się wypuścić klasę trochę wcześniej. Wszystko się we mnie zatrzęsło na myśl o tej krzyczącej niesprawiedliwości. Ale pani Neville, która nosiła aparat słuchowy i farbowała włosy na pomarańczowo, chociaż miała co najmniej sześćdziesiąt lat, mówiła dalej, jak gdyby za drzwiami wcale nie było słychać odgłosów ucieczki. Nagle uświadomiłem sobie, że ona nie chce nas wypuścić. Pragnęła nas zatrzymać najdłużej, jak to było możliwe; nie z czystej belferskiej przekory, ale być może dlatego, że w domu nikt na nią nie czekał, a lato spędzone w samotności nie jest latem.

A zatem życzę lata spędzonego w gronie najbliższych, z przyjaciółmi – takimi, jakich mieliśmy jako dzieci. A jeśli nie, to niech chociaż upalne dni umilają nam książki, niech zabijają samotne wieczory. I może jednak skuszę się na małą listę lektur, które chciałbym Wam polecić, aby tę resztkę wakacji sobie czymś osłodzić. Kryminały też będą dobre, ale warto przełamać je odrobiną magii. Sporo książek nie zostało wspomnianych z prostych przyczyn – wiele wciąż przede mną, ale kilka świetnych tytułów już czeka na swoją kolej (To, Książę przypływów, Słoneczne wino…) A jeśli gdzieś znajdziecie opisy gorącego lata, które pominąłem – przysyłajcie hurtem, wszystkie przeczytam i pozachwycam się.

TOP letnio-wakacyjnych książek, które musicie przeczytać, bo po co mieć jedno lato, skoro można przeżywać ich kilka, jedno po drugim:

• Robert McCammon – Magiczne lata
• Stephen King – Cztery pory roku
• Paweł Huelle – Weiser Dawidek
• Niccolò Ammaniti – Nie boję się
• Alain-Fournier – Mój przyjaciel Meaulnes
• Harper Lee – Zabić drozda
• Stephen King – Serca Atlantydów
• Ray Bradbury – Słoneczne wino (bierzcie w ciemno!)
• Neil Gaiman – Ocean na końcu drogi
• William Golding – Władca much

Jeśli myśleliście, że to już koniec, to byliście w błędzie! Owładnęła mną moc odniesień, więc przekazuję Wam mojego faworyta, pióra Kinga, w temacie pięknie uchwyconej nostalgii za dzieciństwem. Cytat nieustannie mnie rozczulający. Jeśli wydałbym kiedyś własną książkę, na pewno miałaby w sobie przynajmniej kilka podobnych tym zdań:

W długie szkarłatne wieczory, kiedy rock and roll nadawany przez WALM mieszał się z transmisją meczu baseballowego, czas przestawał istnieć. Myślę, że wszystkie lata były rokiem sześćdziesiątym, że to lato trwało kilka lat, magicznie nietknięte w pajęczynie dźwięków: słodkiego cykania świerszczy, przypominającego odgłos tasowanych kart, trzasku szprych roweru jakiegoś chłopca jadącego do domu na spóźnioną kolację, złożoną z kanapek i mrożonej herbaty, matowy teksaski głos Buddy’ego Knoxa śpiewającego: „Chodź ze mną na przyjęcie, a będę cię kochał, kochał…” oraz głos komentatora sportowego stapiający się z piosenką i zapachem świeżo skoszonej trawy.

I moje skromne próby, pochodzące z pewnego opowiadania napisanego kilka lat temu, o tytule… Superbohater :)

Było prawie czterdzieści stopni gorąca, ściany wokół nas tak się nagrzały, że chwilowy kontakt z nimi oznaczał piekące oparzenie. Po raz pierwszy w tamte wakacje pomyślałem, że oddycham świeżym powietrzem, czuję w pobliżu obecność przyjaciela i wiem, że jeden z nęcących obiadowych zapachów dolatujących z uchylonych lufcików na placyk jest sprawką mojej mamy, wypełnia całą kuchnię.

Pamiętam zadziwiająco wiele z tamtych lat, wciąż czuję na ciele promienie wakacyjnego słońca, rozlewające po plecach falę łaskoczącego ciepła. To było naprawdę upalne lato. Czas jakby stanął na dwa miesiące w miejscu i mrugnął do nas jednym okiem, mówiąc: „wybiegajcie się za resztę życia, potem nie będzie kiedy”. Chcieliśmy posłuchać, bo z jakiegoś powodu wiedzieliśmy, że już za chwilę staruszek ruszy z kopyta i zacznie uciekać, każąc dorastającym chłopcom wybierać między bardziej krętymi dróżkami.

Następny dzień przyniósł poranne znużenie. Termometr pokazywał około czterdziestu stopni, a dochodziła dopiero dziewiąta. Wredne słońce chciało wedrzeć się do mieszkań i usmażyć wszystko, co się ruszało, prażyć tak długo, by oszołomić zmysły. Nie chciałem wychodzić z chłodnego pokoju, miałem krzyknąć do Piotrka przez okno, by nie czekał na mnie i nie rysował kredą krat na betonie. Ale przecież były wakacje. Wtedy jeszcze traktowałem je jako coś normalnego, co mi się należało z urzędu. Nie miałem jeszcze pojęcia, że już za chwilę przestaniemy myśleć o rysowaniu kredą po ścianach czy chodniku i coraz częściej zaczniemy zostawiać piłki w swoich pokojach. Może zbyt często?

Trzymajcie się, cudownego sierpnia!