[Z zakurzonej półki] „Ona” – Egipt, Cambridge i Afryka w 2000 lat…

Umysł będący ojcem Allana Quatermaina, kreatorem afrykańskich przygód z „Kopalniami króla Salomona” na czele, inspiracją dla Georgesa Mélièsa zrealizowaną ponad sto lat temu. Ta sama wyobraźnia okazała się prekursorską w kreowaniu fantastycznych przygód osadzonych w zapomnianych przez świat sceneriach. Henry Rider Haggard – ten, o którym mówi się, że wywarł wielki wpływ na twórczość J. R. R. Tolkiena i C. L. Lewisa, a ukrytym znaczeniem swych książek ujął Zygmunta Freuda i Carla Junga. Dziś w serii [Z zakurzonej półki] z głośną powieścią przygodową, a może wiktoriańską grozą podróżniczą lub prozą historyczno-fantastyczną? Niech umilkną ograniczenia gatunków, bo oto nadchodzi „Ona” i przyrzec mogę na jej nieśmiertelność, że kroczy dumnie i wytwornie.

Wyobraź sobie, że odwiedza cię jedyny przyjaciel, zmęczony i marniejący w oczach. Prosi o ostatnią przysługę, a mówi w taki sposób, jakby już jutro miał wyzionąć ducha. Zostawia ci skrzynię i prosi o jej przechowanie dla jedynego syna. Gdy ten ukończy dwudziesty piąty rok życia, ma otworzyć tajemniczą paczkę i zadecydować o swoim dalszym losie. Spuścizna kryje bowiem staroegipskie skorupy i dokumenty jawnie świadczące o tym, że z rodem Vinceyów – to nazwisko twojego przyjaciela –  wiąże się pradawny mit nakładający na każdego potomka misję prowadzącą w głąb najdzikszych zakątków wschodniej Afryki, gdzie brutalnym ludem Amahaggerów rządzi Ayesha, Ona  Posłuch Mająca, nieśmiertelna władczyni ponad wszystkie koronowane głowy. Co powiesz na to, że twa wyobraźnia nabiera realnych kształtów, a ty stajesz przed możliwością przeżycia najciekawszej, a jednocześnie najniebezpieczniejszej przygody swego żywota? Odpowiem sam: wyruszasz w podróż.

„Ona” to pierwszoosobowa relacja z takiej właśnie podróży odbytej przez profesora Horacego Holly’ego i jego wychowanka, Leo Vinceya. Pisana nieco staroświeckim językiem, w niektórych fragmentach zawiłym i skłaniającym swoją wieloznacznością do przemyśleń, zabiera czytelnika na teren Równiny Kôr gdzieś w afrykańskim interiorze. Autor kreśli obraz Afryki, którą się dotyka, którą się słyszy, widzi i odczuwa. Jednocześnie ekstremalne przygody bohaterów, pokonywanie kilometrów trzęsawisk lub walka z żywiołem podczas olbrzymiego sztormu, z nawiązką spełniają wdzięczną rolę opisów piękna przyrody. Sprawozdanie z pełnej wrażeń podróży narrator co rusz przerywa, by opowiadać o tym, co spotyka go w nowej krainie. Ponieważ zaś jest człowiekiem nauki, obyczaje tubylców, ich rytuały i zwyczaje, ale też pomieszczenia, naczynia lub grobowce zachwycają go nie mniej, niż przerażają śmiertelne niebezpieczne przygody. Może się zdarzyć, że któryś z dłuższych wywodów (pierwszy z brzegu: sztuka balsamowania zwłok) nie będzie zbyt pasjonujący i lekturę nawiedzi chwilowa nuda, ale zapewniam, że wyśrodkowanie wątków „Onej” prędko wprawi was w stan skrajnego zaciekawienia nagłym niespodziewanym zdarzeniem.

Opowieść z czasem nabiera rumieńców, a elementy fantastyczne przecinają pozorną realność fabuły. Sam nie pamiętam momentu, w którym zacząłem po cichu kibicować bohaterom narażonym na szereg niebezpieczeństw, zarówno wyrosłych z ich niepewnej sytuacji, jak i tajemniczych przesłanek zmierzających do momentu na wzór antycznej perypetii. Trzeba wam wiedzieć, że stopniowo podawany intelektualizm „Onej” zachęca do dalszej lektury i odkrywa przed czytelnikiem mnogość alegorii, niemniej równie dobrze można porzucić symboliczną warstwę książki i potraktować fabułę jako klasyczną przygodę w najlepszym stylu. Ta z kolei robi wrażenie rozmachem i dużym zaangażowaniem autora. W rozdziale poświęconym rozpakowaniu skrzyni dostajemy faksymile dwóch stron antycznej skorupy oraz tłumaczenie starych napisów z naczynia i dokumentów, z zamieszczonej uncjały starogreckiej i kursywy na łacinę z rozwinięciem wszystkich skrótów, a dopiero ostatecznie na wersję polską. Nie zadaję sobie nawet pytania, ile studiów wymagała od Haggarda taka skrupulatność. Jeśli dodać do tego oryginalne, czarno-białe ilustracje nasycające klimat opowieści, mamy pełny obraz czekających na czytelnika wrażeń. Kiedyś posiadano unikalną wyobraźnię i determinację do tego, by snuć przygody polegające na podróżach w nieznane i oddawano tym opowieściom duszę (inaczej możliwości obcowania z inskrypcjami starogreckimi nie potrafię nazwać). Tym zaś, dla których kilka stron niezrozumiałego druku to zbędna ciekawostka, autor podarował swoje poczucie humoru – prawie zawsze wyłaniające się w odpowiednich momentach.

Książkę polecam wszystkim, którzy chcieliby odrobinę odczarować swoje uprzedzenia do klasyki i sprawdzić, jak na papierze miała się światowa literatura przygodowa dwa wieki temu. Spotkanie z „Oną” – najpiękniejszą kobietą w dziejach – nie pochłania bez reszty, ale oferuje świetnie przedstawioną obyczajowość i moralność afrykańskiego ludu, kunszt dawnego języka (który ani trochę nie neguje podwyższenia ciśnienia i zwiększenia tempa bicia serca podczas brawurowej sceny walki!) oraz wystarczającą ilość przemyślanej magii. Jeśli tylko zastanawia was, w jaki sposób historia z czwartego wieku przed naszą erą mogła posiadać swe rozstrzygnięcie tysiące lat później, śmiało sięgajcie po „Oną”. Wielbiciele niezwykłych przygód będą zachwyceni.

Podsumowanie:
Tytuł: Ona
Autor: Henry Rider Haggard
Wydawca: Zysk i S-ka 2014 (premiera: 1887)
Moja ocena: 7+10