[Z zakurzonej półki] Najczarniejszy z czarnych… kryminałów!

Detektyw odwiedza posiadłość obrzydliwie bogatego generała, nierozstającego się na emeryturze z wózkiem inwalidzkim. Plastyczny opis miejsca akcji zaskakuje błyskotliwymi spostrzeżeniami. Mężczyzna spotyka napaloną damulkę i rzuca frazami podszytymi cynicznym żartem, który wypełnia pomieszczenie jak gęste, wilgotne i parne powietrze. Na razie nie pada, jest dzień, a detektyw nie sięga jeszcze po papierosa. Wystarczy trzystronicowy podrozdział, by ich rozpoznać: Raymond Chandler i Philip Marlowe – nierozerwalne ciało dowodzące czarnego kryminału.

Nie trzeba długo czekać, by z nieba runął ulewny deszcz, nastała noc, akcja przeniosła się w ponure miejsce omijane przez ułożonych ludzi, detektyw kopcił i popijał co chwilę, a na horyzoncie pojawiła się uwodzicielska femme fatale, która bynajmniej nie potrzebuje przewodnika do obracania się w półświatku. Marlowe natomiast dostaje zlecenie, by rozwiązać problem szantaży kierowanych w stronę generała Sternwooda. Czytelnicy znający choć trochę pulpę i nurt noir (a nawet i sam kryminał w dowolnej postaci…) nie będą zaskoczeni tym, że na groźbach się nie skończy, a Chandler z wyczuciem wprowadzi ich w coraz mroczniejsze scenerie z częstotliwością zagrożenia większą niż w niejednej sensacji. „Głęboki sen” to bowiem kryminał z gatunku tych, gdzie w miejsce dedukcji otrzymujemy kilka skrywanych kłamstw w jednym pokoju, ubranych w ludzką skórę i mierzących do siebie z rewolwerów. Nawet jeśli ta symbolika trąci nadinterpretacją, idealnie oddaje atmosferę czarnego kryminału w wydaniu jednego z jego ojców.

Ale do rzeczy: Philip Marlowe szybko rozpoczyna swoje śledztwo, częstując sarkastycznymi odzywkami, osławionymi już chandleryzmami, niemal każdą z napotkanych osób. Ponieważ zaś czarny kryminał to nie bajka, większości z nich po prostu się należy. Na tok powieści przypada wiele charakterystycznych motywów: dwie córeczki generała nie prowadzą się najlepiej, niedawno znikł mąż jednej z nich – przemytnik alkoholu – którego nazwisko z jakichś powodów stale wraca do Marlowe’a, akcja nie omija królestwa hazardu, a pewne ścieżki śledztwa prowadzą do ukrytej pod przykrywką działalności antykwarycznej branży porno. Nie trzeba też długo czekać na morderstwo, a po nim na kolejnego trupa, który utwierdza w przekonaniu, że Marlowe nie zakończy sprawy wyrównaniem rachunku z szantażystą. Świat „Głębokiego snu” jest brutalny i niepewny, a im bardziej taki jest, tym lepiej w jego centrum czuje się czytelnik.

Pierwszej powieści Chandlera bliżej chwilami do sensacji. Miłośnicy analitycznego myślenia i powolnego przeszukiwania miejsc zbrodni nie będą piać z zachwytu. Jeśli ktoś umiera, to zazwyczaj zły jegomość, o którym szybko się zapomina i idzie za ciosem. Rację mają natomiast ci, którzy wygłaszają, że „Głęboki sen” bez Marlowe’a straciłby bardzo wiele. Spotkałem się z opiniami, że po kilku latach od lektury w pamięci zostaje jedynie postać detektywa, jego charakter, metody i słowa. To, jak Marlowe pogrywa ze swoimi rozmówcami, samoistnie wypycha triumfalny uśmiech na usta. „Dobra robota, detektywie” – chce się powiedzieć pod nosem. Facet w czarnym garniturze i kapeluszu mąci, dopytuje, podszywa się, prowadzi słowne gierki i zapędza podejrzanych w kozi róg. Wszystko dzięki charyzmie oraz niezwykłej inteligencji zimnokrwistego cynika. Czarny kryminał to też (nie)stety schematy. Po półstronicowym opisie pokoju następuje rozmowa, przed którą Marlowe wyjmuje fajkę, ściąga kapelusz i idealnie wchodzi w swoją rolę. Musi też przynajmniej raz na kartach powieści dostać po głowie i co najmniej kilka być w prawdziwym niebezpieczeństwie. Porównajcie z takim Poirotem i zobaczcie, jak detektyw detektywowi nierówny ;)

„Głęboki sen” to czarno-biały obraz Los Angeles, które nigdy nie zasypia. Akcja powieści rozrasta się niekontrolowanie, przez co w połowie historii przeskakujemy z jednego głównego wątku na drugi. Świadczy to o tym, że kryminalna intryga rozwija się naturalnie i mimo schematów oferuje naprawdę wciągającą i angażującą rozrywkę na poziomie, jaki powinna prezentować klasyka. „Głęboki sen” to nie kryminał na odreagowanie, polecany w ramach lżejszej lektury. Tu czytelnik nie odgaduje tożsamości mordercy, ale z satysfakcją podąża za poczynaniami niestudzonego detektywa. Tu trzeba uważać, pamiętać i śledzić, powoli i z rozmysłem, pamiętając nazwiska pojawiających się rzezimieszków. Tylko wtedy uda się wycisnąć najwyborniejsze soki z chandlerowskich owoców, a kompot z nich iście królewski!

A na deser polecam adaptację w reżyserii Howarda Hawksa pt. „Wielki sen”. Czołówka filmu-noir i bezbłędny Bogart w skórze Marlowe’a.

Podsumowanie:
Tytuł: Głęboki sen
Autor: Raymond Chandler
Wydawca: Wydawnictwo Dolnośląskie 2009 (premiera: 1939)
Moja ocena: 7+10